Każdy profesjonalista zajmujący się medycyną sportową czy też osobami redukującymi masę ciała wie, że obliczenie wskaźnika BMI (z ang. Body Mass Index) nie wystarcza w ocenie zawartości tkanki tłuszczowej czy masy mięśniowej.

Warto zauważyć, że stopień otyłości determinuje udział tkanki tłuszczowej w masie ciała a nie sam nadmiar masa ciała. Osoby o takim samym BMI wskazującym na otyłość niekoniecznie muszą być otyłe. Wystarczy, że jedna z tych osób uprawia dyscypliny sportu w zakresie lekkiej atletyki i znaczną część jej masy ciała stanowi beztłuszczowa masa ciała. Osoby budujące tkankę mięśniową przy zawartości 8 % tkanki tłuszczowej mają znacznie więcej wody w organizmie niż osoby z 20% zawartością tkanki tłuszczowej.

Masa ciała człowieka jest sumą różnych elementów budowy takich jak tkanka tłuszczowa i beztłuszczowa masa ciała tzw. ciało szczupłe, które składa się z białka, wody, minerałów, i glikogenu. Istnieje możliwość zbadania składu ciała na poziomie elementarnym, molekularnym, komórkowym i tkankowym. W praktyce wykorzystywane są różne modele analizy składu ciała. Najczęściej bada się ilość tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej masy ciała. Jednak w pewnych sytuacjach dane te nie są w pełni wystarczające, wówczas można sięgnąć po analizy bardziej złożone oceniające składowe beztłuszczowej masy ciała czyli masę komórkową, wodę zewnątrzkomórkową i wewnątrzkomórkową  tzw. (model trzyskładnikowy). Ilość poszczególnych komponentów ciała zależy od naszego sposobu żywienia, podejmowanej aktywności fizycznej, stanu zdrowia ale przede wszystkim od wieku i płci.

Istnieje wiele pośrednich metod oceny składu ciała, począwszy od metod antropometrycznych, densytometrycznych, hydrometrycznych, skończywszy na tych wykorzystujących oporność elektryczną tkanek, tomografię komputerową i rezonans magnetyczny.

Niestety wiele z tych metod ma wiele ograniczeń. Ich przeprowadzenie wymaga dużego zaangażowania i przygotowania samego pacjenta a także dużych nakładów finansowych. Metody antropometryczne (pomiar masy ciała, wzrostu, grubości fałdów skórno – tłuszczowych) dostarczają nam informacji bardzo przybliżonych do wartości rzeczywistych. Pomiarów grubości fałdów skórno – tłuszczowych dokonuje się przy użyciu fałdomierzy z dokładnością do 0,1 mm w określonych anatomiczne punktach ciała. Uzyskane wyniki pozwalają na oszacowanie gęstości ciała oraz ilości tkanki tłuszczowej za pomocą równań regresji. W tym celu w przypadku kobiet dokonuje się pomiarów grubości fałdów skórno tłuszczowych biodra, uda i mięśnia trójgłowego ramienia. W przypadku mężczyzn konieczne są pomiary fałdu skórno – tłuszczowego klatki piersiowej, brzucha i uda. Niestety wykonywanie tych pomiarów wymaga dużego doświadczenia i precyzji.

Absorpcjometria promieniowania X o dwóch energiach (DXA) należy do metod densytometrycznych oceny składu ciała. Jej zastosowanie pozwala oprócz oceny gęstości ciała także na ocenę rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Badanie trwa kilkanaście minut a napromieniowanie jest minimalne. Ciekawą metodą niestety mającą wiele ograniczeń jest metoda hydrometryczna polegająca na pomiarze masy ciała w wodzie.

Metoda opiera się na prawie Archimedesa i bazuje na stałości gęstości tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej masy ciała. Tkanka tłuszczowa wykazuje niższą gęstość niż woda, zatem osoba z większą zawartością tkanki tłuszczowej pod wodą będzie ważyła mniej niż osobą z wysoką zawartością tkanki mięśniowej. Dzięki tej metodzie możemy uzyskać dane o gęstości ciała i ilości tkanki tłuszczowej. Z uwagi na wysoki koszt wanny hydrostatycznej i wykluczenie z badania dzieci, osób starszych i osób niepełnosprawnych metoda ta nie może być stosowana populacyjnie. Analiza składu ciała za pomocą tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego pozwala zróżnicować podskórną i trzewną tkankę tłuszczową np. na przekroju jamy brzusznej. Wysoki koszt tych badań ogranicza ich wykorzystanie wyłącznie do specjalistycznych ośrodków medycznych.
 

Dlatego stworzono możliwość analizy składu ciała za pomocą bioimpedancji elektrycznej (BIA), uważanej za jedną z najbardziej precyzyjnych metod oceniania i monitorowania zmian w składzie ciała.

Badanie składu ciała metodą bioimpedancji elektrycznej opiera się na pomiarze oporu elektrycznego poszczególnych tkanek, które z uwagi na różną zawartość wody w odmienny sposób przewodzą prąd o parametrach 800 A i przy zakresie jednej  lub wielu częstotliwości 5 kHz, 50 kHz, 100 kHz i 200 kHz. Jest to metoda tania, szybka, bezpieczna, nieinwazyjna i bardzo wiarygodna - charakteryzuje się dużą powtarzalnością wyników. Pomiary mogą być wykonywane zarówno u dzieci jak i dorosłych.

Badanie powinno być przeprowadzone zgodnie z wytycznymi European Society Parenteral and Enteral Nutrition (2004 r.). Wiarygodne badanie składu ciała powinno zostać przeprowadzone w pozycji leżącej, rozluźnionej.

Pacjent powinien:

• 24 godziny przed badaniem nie spożywać napojów na bazie kofeiny i alkoholu
• 12 godzin przed pomiarem unikać dużego wysiłku fizycznego
• zgłosić się do badania na czczo (w godzinach rannych) lub 6 godzin po spożyciu ostatniego posiłku
  

Do wierzchnich części dłoni i stóp przyklejane są elektrody. Następnie do elektrod przyłączane są przewody z zaciskami oznaczonymi kolorami: czerwonym i czarnym. Po wprowadzeniu do maszyny kilku danych, można rozpocząć kilkusekundowy pomiar. Miejsca przyczepu elektrod zmieniają się w przypadku pomiarów segmentowych.
Badanie stanowi prosty i wiarygodny sposób monitorowania zmian składu ciała w trakcie realizacji terapii leczniczych, dietetycznych, podczas treningów przygotowujących do zawodów,  tym samym pozwala korygować zalecenia i oceniać skuteczność stosowanych metod. Badanie BIA umożliwia w zależności od modelu urządzenia ocenę 40 różnych parametrów w tym ocenę wielkości przestrzeni wodnych, ilości i dystrybucji tkanki tłuszczowej, ilości beztłuszczowej masy ciała, masy mięśni, glikogenu, masy komórkowej, gęstości ciała, masy potasu, wapnia a także spoczynkowej przemiany materii.

Do badania nie powinny przystępować osoby posiadające wszczepione urządzenia emitujące fale elektromagnetyczne, osoby z padaczką i połowiczym niedowładem ciała.

Gdzie można wykorzystać urządzenia BIA?
Analizatory składu ciała znajdują zastosowanie w ośrodkach sportowo – rekreacyjnych, siłowniach, klubach fitness, ośrodkach SPA, klinkach, szpitalach, gabinetach lekarskich, dietetycznych i ośrodkach naukowych.

Każda dyscyplina sportu, w tym konkurencje fitness w różny sposób wpływają na skład ciała zawodnika. Istnieją także określone normy dotyczące zawartości tkanki tłuszczowej i masy mięśniowej a także wody, które muszą spełnić sportowcy by uzyskać największą efektywność. W pewnych przypadkach kiedy masa ciała zawodnika przekracza wymaganą wartość należy sprawdzić za pomocą bioimpedancji elektrycznej ilość beztłuszczowej masy ciała, która decyduje o tym czy sportowiec musi redukować masę ciała. Istotnym elementem decydującym o wydolności sportowca jest stopień uwodnienia jego organizmu, co także możemy sprawdzić wykorzystując analizatory składu ciała firmy Maltron International.

 
Analiza składu ciała nie powinna być ograniczona tylko do oceny ilości  i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Równie istotne staje się poznanie innych kompartymentów naszego ciała np. przestrzeni wodnych czy tkanki mięśniowej. Rozwój nowoczesnych, nieinwazyjnych i niezwykle czułych metod oceny składu ciała umożliwia kontrolę tych i wielu innych parametrów. Badanie to powinno stać standardową usługą nie tylko w ośrodkach medycznych ale także w ośrodkach sportowo – rekreacyjnych.